 |
| 1612-14 The Four Continents, Peter Paul Rubens, Wien |
Σατραπεία και Δημοκρατία
Οι άνθρωποι γενικά πιστεύουν ότι τη μεγαλύτερη σημασία για την πορεία ενός τόπου έχει το ποιοι κυβερνούν. Ιστορικά είναι σήμερα αποδεκτό ότι εξίσου μεγάλη σημασία, αν όχι μεγαλύτερη έχει και το ποιοι είναι οι κυβερνώμενοι. Στην πραγματικότητα, και τα δύο αυτά υπο-ερωτήματα ανήκουν στο μεγάλο θέμα της ιστορίας που διερευνά το πώς κυβερνάται ένας τόπος σε μια δεδομένη στιγμή.
Το ερώτημα αυτό είναι κομβικής σημασίας σε μια μεγάλη κρίση, όπου η εναλλαγή των προσώπων στην εξουσία δε φτάνει. Κι αυτό γιατί το πώς κυβερνάται ένας τόπος δεν ορίζει απλώς τα όρια της ελευθερίας ή ασυδοσίας των κυβερνώντων, αλλά διαμορφώνει χαρακτήρες, αντιλήψεις, προδιαθέσεις, τον γενικό τύπο θα λέγαμε των κυβερνωμένων. Το πολίτευμα είναι το μεγάλο σχολείο (σωφρονιστήριο ενίοτε) της κοινωνίας.
Η Σατραπεία
Συνηθίζουμε στη στήλη αυτή να παραθέτουμε μια ή περισσότερες ιστορικές μαρτυρίες και να ξεδιπλώσουμε τη σημασία αυτής της μαρτυρίας στο τότε και το τώρα. Το ρόλο της μαρτυρίας σε αυτή στήλη θα παίζουν και τα ιστορικά ποιήματα του Καβάφη. Μια χούφτα από αυτά, έχουν περισσότερη ιστορικά αξία, κατά τη γνώμη μας, από το συνολικό έργο φημισμένων ιστορικών. Κι αυτό γιατί μεταφέρουν κάτι που δεν μπορεί να κάνει η ιστορική έρευνα. Μεταφέρουν την ψυχή της ιστορίας και όχι τα γεγονότα.
Τι συμφορά, ενώ είσαι καμωμένος
για τα ωραία και μεγάλα έργα
η άδικη αυτή σου η τύχη πάντα
ενθάρρυνσι κ’ επιτυχία να σε αρνείται,
να σ’ εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες
και μικροπρέπειες, κι αδιαφορίες.
Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις
(η μέρα που αφέθηκες κ’ ενδίδεις)
και φεύγεις οδοιπόρος για τα Σούσα,
και πιαίνεις στον μονάρχην Αρταξέρξη
που ευνοϊκά σε βάζει στην αυλή του,
και σε προσφέρει σατραπείες, και τέτοια.
Και συ τα δέχεσαι με απελπισία
αυτά τα πράγματα που δεν τα θέλεις.
Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι’ άλλα κλαίει,
τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών,
τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα Εύγε,
την Αγορά, το Θέατρο, και τους Στεφάνους.
Αυτά πού θα στα δώσει ο Αρταξέρξης,
αυτά πού θα τα βρεις στη σατραπεία,
και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις;
Το πολίτευμα ως τρόπος αυτοεξέτασης και βελτίωσης
Η ευτυχής συνύπαρξη ή ανάγκη συνύπαρξης των ανθρώπων που έφτιαξαν την πρώτη και τελευταία απόπειρα δημοκρατίας στην ανθρώπινη ιστορία, ο σοφιστής Πρωταγόρας, ο Εφιάλτης, ο Αναξαγόρας, ο Περικλής, η Ασπασία σύμφωνα με τα «κουτσομπολιά» του Πλάτωνα, ίσως και κάποιοι ακόμα, σκέφτηκαν ως εξής: το δίκαιο και το λογικό βρίσκεται μέσα σε όλους. Άρα πιο δύσκολα αποφασίζουν δίκαια και λογικά οι πολλοί παρά ο ένας. Αυτός ήταν ο πνευματικός σπόρος της δημοκρατίας. Το βλαστάρι του όμως που ξεφύτρωσε στην Αττική γη ήταν ακόμα πιο ενδιαφέρον. Γιατί το πολίτευμα μιας χώρας είναι πολλά πράγματα μα πρώτα και κύρια το πώς βλέπει τον εαυτό του ο κάθε πολίτης ζώντας σε αυτό.
Ξεκινώντας από αυτή την αρχή δημιουργήθηκαν οι συνθήκες που ωθούσαν το άτομο προς την αυτοβελτίωση. Αν η ποίηση του Καβάφη δε βοηθά να καταλάβει κανείς τι εννοούμε, ίσως η συμμετοχή σε ένα κοινωνικό δίκτυο ή η δημιουργία ενός blog να βοηθήσει. Ο Αθηναίος πολίτης του 5ου και του 4ου αιώνα αισθανόταν όπως ο ενεργός χρήστης του twitter. Γράφει κάτι και περιμένει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο τον έπαινο, την αναδημοσίευση, την επικοινωνία, τον θαυμασμό. Το μόνο που λείπει από αυτά τα μέσα για να θεωρηθούν αμεσοδημοκρατικά συστήματα είναι η οργάνωση της συζήτησης προς μία απόφαση που θα δεσμεύει τους συμμετέχοντες (αυτό θα ήταν το έργο ενός αμεσοδημοκρατικού κόμματος).
Αντιθέτως, ο σύγχρονος Ευρωπαίος πολίτης δε ζει σε μία δημοκρατία αλλά μάλλον σε κάτι ανάμεσα στην ολιγαρχία και τη μοναρχία, με πρωθυπουργό ή καγκελάριο ή πρόεδρο στο ρόλο του Αρταξέρξη. Γιατί βλέπει τον εαυτό του όχι ως συμμετέχοντα στις διαδικασίες απόφασης, αλλά σαν λήπτη αξιωμάτων, επιδομάτων, ευεργετημάτων, μισθοδοσίας. Στον κοινοβουλευτισμό ο πολίτης προσδοκά στην εύνοια της εξουσίας, και δημιουργεί μικρές ή μεγαλύτερες ομάδες για να πιέσει προς αυτή την κατεύθυνση. Έτσι, ο κοινοβουλευτισμός ταυτίζεται με τη σατραπεία, όπου το μέγιστο επιδιωκόμενο είναι το υλικό όφελος, ενώ στη δημοκρατία το μέγιστο επιδιωκόμενο είναι ο έπαινος, το «Εύγε».
Δημοκρατία, λόγος, επιστήμη, θέατρο, μουσική, αρχιτεκτονική
Και κάτι ακόμα προς περαιτέρω σκέψη. Το να ζεις σε πραγματικά δημοκρατική κοινωνία, να επιδιώκεις τον έπαινο σε μια φυσική ή ηλεκτρονική Αγορά, το να πασχίζεις γι’ αυτό σε όλη σου τη ζωή, σε κάνει να βρίσκεις τρόπους έκφρασης όλο και πιο πρωτότυπους όλο και πιο δημιουργικούς. Θα ανακαλύψεις από τα βάθη της ψυχής σου και της παράδοσης του λαού σου, ότι το χιούμορ και η ειρωνεία τραβά την προσοχή και επιφέρει τον έπαινο όταν γίνεται καλά. Το δράμα και ο συμβολισμός είναι επίσης ένας τρόπος για να εκφράσεις την πολιτική σου θέση. Κάπως έτσι γεννήθηκε το θέατρο στο πλαίσιο της δημοκρατικής Αθήνας.
Ακόμα περισσότερο, η ανάγκη να αρθρώσεις λόγο, να απευθυνθείς δηλαδή στη λογική των συμπολιτών σου, σε οδηγεί στην αναζήτηση και όταν η αναζήτηση αποκτά μέθοδο και πειραματική επιβεβαίωση, ονομάζεται επιστήμη. Πολύ συχνά στους λόγους τους οι Αθηναίοι ρήτορες χρησιμοποιούσαν επιστημονικές ή ψευδοεπιστημονικές απόψεις, δικές τους ή φιλοσόφων της εποχής. Επιδιώκοντας μια καριέρα δημόσιου άντρα για τα παιδιά τους οι Αθηναίοι πλήρωναν όσο – όσο για τη διδασκαλία ενός σοφιστή. Οι σοφιστές έγιναν σημαντικοί και οι καλύτεροι από αυτούς έγιναν οι πρώτοι επιστήμονες της ιστορίας. Πάνω σε αυτό το πνεύμα θεμελιώθηκε η σύγχρονη δυτική επιστήμη τα ίδια εκείνα χρόνια της άμεσης δημοκρατίας.
Η ανάγκη για βελτίωση του πολίτη και της λογικής του μέσω της παιδείας, ήταν σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις έννοια αντιληπτή από τον Περικλή και την ομάδα του. Αυτό οδήγησε κατά πάσα πιθανότητα στα «θεωρικά», τα δωρεάν δηλαδή εισιτήρια που δίνονταν στους φτωχούς πολίτες για την είσοδό τους στα θέατρα. Αυτό οδήγησε τον Περικλή στη δημιουργία του ωδείου, που πάλι σε πνεύμα άμιλλας μετέτρεπε το ρυθμό και τις ιδέες της εποχής σε στίχους και νότες, πάνω στις οποίες βασίστηκαν ίσως οι μελωδίες της δύσης. Αυτό τον οδήγησε στη σύλληψη του μεγαλειώδους προγράμματος αναστήλωσης των κτισμάτων στην Ακρόπολη, όπου δημιουργήθηκε το πρότυπο της δυτικής αρχιτεκτονικής, της συμμετρίας, της εφαρμοσμένης επιστήμης.
Τα πιο πολλά μεγάλα γεγονότα στην ιστορία έχουν περισσότερες από μία εξηγήσεις. Η δημιουργία ταυτόχρονα του θεάτρου, της επιστημονικής μεθόδου, της ιστορίας, της φιλοσοφίας, της μουσικής παιδείας, της ρητορικής, της κλασικής αρχιτεκτονικής, στο σύνολό της, η δημιουργία της εποχής που αποτέλεσε το καταφύγιο του ανθρώπου κάθε φορά που η καταπίεση και ο σατραπισμός απειλούσε την ύπαρξή του, έχει μία εξήγηση: την άμεση, ανόθευτη, πραγματική και μοναδική Δημοκρατία.
Tweet, post, like, dislike, act democratically…
Δημοσιεύτηκε στο HOT DOC No 8
Το ερώτημα αυτό είναι κομβικής σημασίας σε μια μεγάλη κρίση, όπου η εναλλαγή των προσώπων στην εξουσία δε φτάνει. Κι αυτό γιατί το πώς κυβερνάται ένας τόπος δεν ορίζει απλώς τα όρια της ελευθερίας ή ασυδοσίας των κυβερνώντων, αλλά διαμορφώνει χαρακτήρες, αντιλήψεις, προδιαθέσεις, τον γενικό τύπο θα λέγαμε των κυβερνωμένων. Το πολίτευμα είναι το μεγάλο σχολείο (σωφρονιστήριο ενίοτε) της κοινωνίας.
 |
| 1621 Fish Market, Frans Snyders, Kunsthistorisches Museum, Wien. |
Συνηθίζουμε στη στήλη αυτή να παραθέτουμε μια ή περισσότερες ιστορικές μαρτυρίες και να ξεδιπλώσουμε τη σημασία αυτής της μαρτυρίας στο τότε και το τώρα. Το ρόλο της μαρτυρίας σε αυτή στήλη θα παίζουν και τα ιστορικά ποιήματα του Καβάφη. Μια χούφτα από αυτά, έχουν περισσότερη ιστορικά αξία, κατά τη γνώμη μας, από το συνολικό έργο φημισμένων ιστορικών. Κι αυτό γιατί μεταφέρουν κάτι που δεν μπορεί να κάνει η ιστορική έρευνα. Μεταφέρουν την ψυχή της ιστορίας και όχι τα γεγονότα.
Τι συμφορά, ενώ είσαι καμωμένος
για τα ωραία και μεγάλα έργα
η άδικη αυτή σου η τύχη πάντα
ενθάρρυνσι κ’ επιτυχία να σε αρνείται,
να σ’ εμποδίζουν ευτελείς συνήθειες
και μικροπρέπειες, κι αδιαφορίες.
Και τι φρικτή η μέρα που ενδίδεις
(η μέρα που αφέθηκες κ’ ενδίδεις)
και φεύγεις οδοιπόρος για τα Σούσα,
και πιαίνεις στον μονάρχην Αρταξέρξη
που ευνοϊκά σε βάζει στην αυλή του,
και σε προσφέρει σατραπείες, και τέτοια.
Και συ τα δέχεσαι με απελπισία
αυτά τα πράγματα που δεν τα θέλεις.
Άλλα ζητεί η ψυχή σου, γι’ άλλα κλαίει,
τον έπαινο του Δήμου και των Σοφιστών,
τα δύσκολα και τ’ ανεκτίμητα Εύγε,
την Αγορά, το Θέατρο, και τους Στεφάνους.
Αυτά πού θα στα δώσει ο Αρταξέρξης,
αυτά πού θα τα βρεις στη σατραπεία,
και τι ζωή χωρίς αυτά θα κάμεις;
 |
| 1481-2 La Primavera(Spring) Botticelli Filipepi, Uffizi Gallery |
Η ευτυχής συνύπαρξη ή ανάγκη συνύπαρξης των ανθρώπων που έφτιαξαν την πρώτη και τελευταία απόπειρα δημοκρατίας στην ανθρώπινη ιστορία, ο σοφιστής Πρωταγόρας, ο Εφιάλτης, ο Αναξαγόρας, ο Περικλής, η Ασπασία σύμφωνα με τα «κουτσομπολιά» του Πλάτωνα, ίσως και κάποιοι ακόμα, σκέφτηκαν ως εξής: το δίκαιο και το λογικό βρίσκεται μέσα σε όλους. Άρα πιο δύσκολα αποφασίζουν δίκαια και λογικά οι πολλοί παρά ο ένας. Αυτός ήταν ο πνευματικός σπόρος της δημοκρατίας. Το βλαστάρι του όμως που ξεφύτρωσε στην Αττική γη ήταν ακόμα πιο ενδιαφέρον. Γιατί το πολίτευμα μιας χώρας είναι πολλά πράγματα μα πρώτα και κύρια το πώς βλέπει τον εαυτό του ο κάθε πολίτης ζώντας σε αυτό.
Ξεκινώντας από αυτή την αρχή δημιουργήθηκαν οι συνθήκες που ωθούσαν το άτομο προς την αυτοβελτίωση. Αν η ποίηση του Καβάφη δε βοηθά να καταλάβει κανείς τι εννοούμε, ίσως η συμμετοχή σε ένα κοινωνικό δίκτυο ή η δημιουργία ενός blog να βοηθήσει. Ο Αθηναίος πολίτης του 5ου και του 4ου αιώνα αισθανόταν όπως ο ενεργός χρήστης του twitter. Γράφει κάτι και περιμένει περισσότερο από οτιδήποτε άλλο τον έπαινο, την αναδημοσίευση, την επικοινωνία, τον θαυμασμό. Το μόνο που λείπει από αυτά τα μέσα για να θεωρηθούν αμεσοδημοκρατικά συστήματα είναι η οργάνωση της συζήτησης προς μία απόφαση που θα δεσμεύει τους συμμετέχοντες (αυτό θα ήταν το έργο ενός αμεσοδημοκρατικού κόμματος).
Αντιθέτως, ο σύγχρονος Ευρωπαίος πολίτης δε ζει σε μία δημοκρατία αλλά μάλλον σε κάτι ανάμεσα στην ολιγαρχία και τη μοναρχία, με πρωθυπουργό ή καγκελάριο ή πρόεδρο στο ρόλο του Αρταξέρξη. Γιατί βλέπει τον εαυτό του όχι ως συμμετέχοντα στις διαδικασίες απόφασης, αλλά σαν λήπτη αξιωμάτων, επιδομάτων, ευεργετημάτων, μισθοδοσίας. Στον κοινοβουλευτισμό ο πολίτης προσδοκά στην εύνοια της εξουσίας, και δημιουργεί μικρές ή μεγαλύτερες ομάδες για να πιέσει προς αυτή την κατεύθυνση. Έτσι, ο κοινοβουλευτισμός ταυτίζεται με τη σατραπεία, όπου το μέγιστο επιδιωκόμενο είναι το υλικό όφελος, ενώ στη δημοκρατία το μέγιστο επιδιωκόμενο είναι ο έπαινος, το «Εύγε».
 |
| 1576 The Annuciation El Greco .Prado. Madrid |
Και κάτι ακόμα προς περαιτέρω σκέψη. Το να ζεις σε πραγματικά δημοκρατική κοινωνία, να επιδιώκεις τον έπαινο σε μια φυσική ή ηλεκτρονική Αγορά, το να πασχίζεις γι’ αυτό σε όλη σου τη ζωή, σε κάνει να βρίσκεις τρόπους έκφρασης όλο και πιο πρωτότυπους όλο και πιο δημιουργικούς. Θα ανακαλύψεις από τα βάθη της ψυχής σου και της παράδοσης του λαού σου, ότι το χιούμορ και η ειρωνεία τραβά την προσοχή και επιφέρει τον έπαινο όταν γίνεται καλά. Το δράμα και ο συμβολισμός είναι επίσης ένας τρόπος για να εκφράσεις την πολιτική σου θέση. Κάπως έτσι γεννήθηκε το θέατρο στο πλαίσιο της δημοκρατικής Αθήνας.
Ακόμα περισσότερο, η ανάγκη να αρθρώσεις λόγο, να απευθυνθείς δηλαδή στη λογική των συμπολιτών σου, σε οδηγεί στην αναζήτηση και όταν η αναζήτηση αποκτά μέθοδο και πειραματική επιβεβαίωση, ονομάζεται επιστήμη. Πολύ συχνά στους λόγους τους οι Αθηναίοι ρήτορες χρησιμοποιούσαν επιστημονικές ή ψευδοεπιστημονικές απόψεις, δικές τους ή φιλοσόφων της εποχής. Επιδιώκοντας μια καριέρα δημόσιου άντρα για τα παιδιά τους οι Αθηναίοι πλήρωναν όσο – όσο για τη διδασκαλία ενός σοφιστή. Οι σοφιστές έγιναν σημαντικοί και οι καλύτεροι από αυτούς έγιναν οι πρώτοι επιστήμονες της ιστορίας. Πάνω σε αυτό το πνεύμα θεμελιώθηκε η σύγχρονη δυτική επιστήμη τα ίδια εκείνα χρόνια της άμεσης δημοκρατίας.
Η ανάγκη για βελτίωση του πολίτη και της λογικής του μέσω της παιδείας, ήταν σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις έννοια αντιληπτή από τον Περικλή και την ομάδα του. Αυτό οδήγησε κατά πάσα πιθανότητα στα «θεωρικά», τα δωρεάν δηλαδή εισιτήρια που δίνονταν στους φτωχούς πολίτες για την είσοδό τους στα θέατρα. Αυτό οδήγησε τον Περικλή στη δημιουργία του ωδείου, που πάλι σε πνεύμα άμιλλας μετέτρεπε το ρυθμό και τις ιδέες της εποχής σε στίχους και νότες, πάνω στις οποίες βασίστηκαν ίσως οι μελωδίες της δύσης. Αυτό τον οδήγησε στη σύλληψη του μεγαλειώδους προγράμματος αναστήλωσης των κτισμάτων στην Ακρόπολη, όπου δημιουργήθηκε το πρότυπο της δυτικής αρχιτεκτονικής, της συμμετρίας, της εφαρμοσμένης επιστήμης.
 |
| Peter Paul Rubens, The Consequences of War, 1638-39, oil on canvas (Palatine Gallery, Palazzo Pitti, Florence) |
Tweet, post, like, dislike, act democratically…
Δημοσιεύτηκε στο HOT DOC No 8
0 التعليقات:
إرسال تعليق